Eenzaamheid bij ouderen: zo herken je het en zo kun je helpen: zo zit het en dit kun je ertegen doen
Eenzaamheid bij ouderen in het kort
- 40% van de 75-plussers voelt zich eenzaam.
- We maken onderscheid tussen sociale en emotionele eenzaamheid.
- Naarmate je ouder wordt, neemt de kans op eenzaamheid toe.
- Verlies van dierbaren, gezondheidsproblemen en weinig sociale contacten zijn veelvoorkomende oorzaken.
- Eenzaamheid kan leiden tot lichamelijke en psychische klachten.
- Er zijn oplossingen: van sociaal contact tot woonvormen.
Sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid: het verschil
Eenzaamheid is het gemis van sociaal contact of betekenisvolle relaties. Het is geen kwestie van alleen zijn, maar van je alleen vóelen. Ook ouderen met veel sociale contacten kunnen zich eenzaam voelen als er geen emotionele verbinding is.
Er zijn twee vormen van eenzaamheid:
- Sociale eenzaamheid: te weinig contacten of een beperkt sociaal netwerk.
- Emotionele eenzaamheid: het missen van een hechte band met iemand, zoals een partner of goede vriend.
Eenzame ouderen in cijfers: > 40% van de 75-plussers is eenzaam
Uit cijfers van het CBS blijkt dat ruim een derde van de mensen tussen de 65 en 75 zich wel eens eenzaam voelt. Bijna 1 op de 10 voelt zich sterk eenzaam. Het gaat hierbij vaker om sociale eenzaamheid dan emotionele eenzaamheid.
Van de 75-plussers voelt ruim 40% zich eenzaam. Zo’n 8% geeft aan zich sterk eenzaam te voelen. Binnen deze groep komt emotionele eenzaamheid juist weer vaker voor.
Door de vergrijzing neemt het aantal ouderen in de komende jaren toe. Daarmee stijgt het aantal eenzame ouderen naar verwachting ook. Het is dan ook een groeiend maatschappelijk probleem.
Waarom er zo veel eenzaamheid onder ouderen is
Er zijn veel oorzaken van eenzaamheid bij ouderen. De meest voorkomende zijn:
- Het overlijden van een partner of dierbare
- Pensioen en het wegvallen van werkcontacten
- Gezondheidsproblemen of beperkte mobiliteit
- Verhuizen of het verlies van een netwerk
- Beperkte digitale vaardigheden
- Veranderde familiebanden of afstand tot familie
- Ook het beeld van ouderen in de samenleving speelt mee. Als ouderen zich niet meer nuttig of gezien voelen, kan dat gevoelens van eenzaamheid versterken.
Ook seizoensinvloeden spelen mee. In de zomer liggen veel clubs en verenigingen stil en zijn sociale contacten op vakantie. Dit kan het gevoel van eenzaamheid erger maken. Ook de feestdagen zijn voor veel ouderen een eenzame tijd.
De gevolgen van eenzaamheid zijn fysiek, mentaal en sociaal
Eenzaamheid heeft een grote impact op het leven van ouderen. Het beïnvloedt de fysieke en mentalementale gezondheid én de mate waarin mensen deelnemen aan de maatschappij. Ook gaan ouderen die zich eenzaam voelen vaker naar de dokter, soms ook uit behoefte aan menselijk contact.
We maken onderscheid in gevolgen voor de fysieke gezondheid, de mentale gezondheid en sociale participatie.
- Fysieke gezondheid
Eenzaamheid vergroot de kans op allerlei lichamelijke aandoeningen. Denk aan hart- en vaatziekten, verhoogde bloeddruk en een verminderde weerstand. Ook kan eenzaamheid aantoonbaar leiden tot een verhoogd risico op dementie en een kortere levensverwachting.
- Mentale gezondheid
Eenzame ouderen hebben vaker last van depressieve gevoelens, angststoornissen en slaapproblemen. In ernstige gevallen kan langdurige eenzaamheid zelfs leiden tot gedachten aan zelfdoding. Ook gevoelens van zinloosheid, verdriet en somberheid komen vaak voor.
- Sociale participatie
Ouderen die zich eenzaam voelen, hebben de neiging zich terug te trekken uit sociale situaties. Ze doen minder mee aan verenigingen, buurtactiviteiten of vrijwilligerswerk. Hierdoor wordt hun wereld steeds kleiner, wat de eenzaamheid weer versterkt.
Hoe herken je eenzaamheid bij ouderen?
Eenzaamheid is niet aan de buitenkant te zien. Toch zijn er enkele signalen die op eenzaamheid kunnen wijzen. Deze kunnen een aanleiding zijn om eens in gesprek te gaan.
Lichamelijke signalen
- slecht(er) voor zichzelf zorgen
- moe
- hoofdpijn
- gespannen spieren
- weinig eetlust
Psychische signalen
- negatief zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen
- gevoelens van zinloosheid en uitzichtloosheid
- gevoelens van verlatenheid
- teleurstelling
- verdriet
- boosheid
- verlies van vertrouwen in andere mensen
Wat helpt om eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan?
Gelukkig zijn er veel manieren om eenzaamheid bij ouderen te voorkomen of te verminderen. Kleine acties maken vaak al een groot verschil.
Het begint bij contact. Een vriendelijk gesprek, samen wandelen of bellen kan al verschil maken.
Ook wonen in een sociale omgeving helpt. Er zijn veel verschillende woonvormen mogelijk. Misschien is het mogelijk om dichter bij familie te gaan wonen. Of in een woon-zorgcomplex zoals De Nieuwe Sint Jacob. Hier wonen ouderen zelfstandig, maar toch samen. Een prettige plek met ruimte voor contact en zorg in de buurt.
Gemeenten en welzijnsorganisaties bieden vaak laagdrempelige initiatieven aan. Denk aan buurthuizen, wandelgroepen of een lokale koffietafel. Deze initiatieven zijn er juist op gericht om nieuwe sociale contacten op te doen en een gevoel van verbondenheid te versterken.
Eenzame ouderen helpen? Dit kun jij doen.
- Vraag eens wat vaker hoe het écht gaat. Lees hoe je voorbij de smalltalk komt.
- Nodig iemand uit voor koffie, een spelletje of een wandeling.
- Stimuleer deelname aan buurtactiviteiten of vrijwilligerswerk.
- Bied iemand hulp aan bij een klusje, of vraag juist om tips of advies.
- Help je vader, oma of buurvrouw digitaal vaardiger te worden.
- Onderzoek samen of een andere woonvorm passend is.
- Deel informatie over initiatieven in jouw buurt.
Wat doet Achmea?
Achmea stimuleert lokale initiatieven en samenwerkingen met zorgverleners, welzijnsorganisaties en gemeentes. Want eenzaamheid bij ouderen aanpakken lukt alleen als we het samen doen.